Bu kadar ses ve görüntü arasında gençlerin zihni bulanıyor. Halbuki insanın kendiyle en çok yüzleştiği ve “Ben kimim?” sorusunu en derinden sorduğu kırılgan dönem, bu. Bu hassas dönemden geçerken bu gürültü içinde yön bulmak kolay değil. Bunun için sağlam bir pusulaya ihtiyaçları var. Onlarla yukarıdan konuşan değil; hayatın içinden bir yerden tutan bir pusula olmalı bu… İlham veren, sözüyle değil, duruşuyla örnek olabilen bir rol model.
“Ben Kimim?” Sorusunun Gürültü İçindeki Yankısı
Ergenlik dediğimiz dönem, insanın kendisini tanımak için en yoğun çabayı verdiği zaman dilimi. İç sesin çoğaldığı bu dönem, Erikson’un tarif ettiği o kimlik arayışı ile rol karmaşasının arasında salınan bir hal. Beden değişiyor, duygular dalgalanıyor, düşünceler bir anda büyüyüp sonra yeniden küçülüyor. Genç, bir yandan ailesinden ayrışmaya çalışırken diğer yandan akranlarının sözleri, tarzı, seçimleri hayatında güçlü bir etki bırakıyor.
Arkadaşın nasıl giyiniyor? Hangi düşünceye yakın duruyor? Ne hissediyor, neyi savunuyor? Bunlar bir anda belirleyici oluyor. Ama genç insanın ruhunda daha derin bir arayış var:
“Ben gerçekten ne istiyorum? Neye yatkınım? Bu kalabalığın içinde bana dair olan şey ne?”
Tam da bu noktada güvenilecek bir örneğe olan ihtiyaç kendini hatırlatıyor. Çünkü genç, taklit ederek değil; gördüğünü, duyduğunu, deneyimlediğini içinden süzüp yoğurarak kendi kişiliğini inşa ediyor.
Rol Modelin Yeni Yüzleri
Eskiden rol modeller çoğunlukla yakından seçilirdi. Öğretmen olurdu, aileden bir büyüğü olurdu, mahallede sözü dinlenen bir yetişkin olurdu. Yüzüne bakarak konuştuğun, sesini duyduğun, hatalarını da doğrularını da yakından gördüğümüz insanlardı bunlar.
Bugünse tablo bambaşka. Rol modeller artık küresel; ekranın diğer ucunda yaşayan fenomenler, futbolcular, şarkıcılar, YouTube ve TikTok’un hızlı parlayan yıldızları… Ulaşmak kolay, hatta kimi zaman gereğinden fazla kolay. Gençler, bir fenomenin hayatına neredeyse sınırsız bir erişimle bakıyor.
Ne yiyip içtiğini, hangi marka giydiğini, nasıl eğlendiğini, nerede tatil yaptığını, hatta neye güldüğünü bile anlık olarak takip edebiliyorlar.
Bu kadar yoğun bir maruz kalma, farkında olmadan bir özdeşim duygusunu da beraberinde getiriyor. Bazen sadece popüler bir hesabı takip etmek bile “Ben de bu dünyanın parçasıyım” hissi verebiliyor. İşte tam burada ince bir çizgi var. Bazı rol modeller özellikle hızlı ve kolay parlayanlar; etik değerlerin geri plana atılabileceği mesajını yayıyor.
“Kısa yoldan köşe dönmek” bir başarı öyküsü gibi sunuluyor. Çaba, disiplin, alın teri gibi değerler, değersizleştiriliyor!
Gençlerin zihnini en çok bulandıran soruyu biz de soralım: Başarı hileyle ya da sorumluluk almadan da elde edilebilir mi? Eğer böyleyse biz neyi savunuyoruz? Gerçek başarı nedir?
Rol Model: Gelecek Vizyonu
İyi bir rol model, gencin sadece bugününü değil, geleceğe bakışını da şekillendirir. Bugün gençler zaten küresel krizlerin, çatışmaların, ekonomik belirsizliklerin ortasında yetişiyor. Gelecek onlar için görünmez bir yol gibi.
Ama karşılarına, çabasıyla dünyayı biraz daha iyi bir yer haline getirmeye çalışan biri çıktığında o bulanık görüntü yavaş yavaş dağılmaya başlıyor. Çünkü genç, çabanın değerini sadece duyarak değil, izleyerek öğreniyor.
Eğer bir tıp öğrencisinin bile tek derdi fenomen olmak olursa yarın hastaları kim, nasıl iyileştirecek?
Eğer mühendislik okuyan biri, mesleğinin toplumdaki karşılığından çok popülerliğin peşinde koşarsa köprüleri kim inşa edecek?
Bugün en iyi okullarda bile şiddet ve taciz gibi asla yaşanmaması gereken olaylara şahit oluyorsak hepimizin durup düşünmesi gerekiyor:
Biz nerede yanlış yapıyoruz?
Yol Gösteren Hikâyeler Nerede?
Bir gencin bir rol modelden öğrendiği şey sadece işin yapılış şekli değildir. Asıl öğrendiği şey o işin nasıl bir duruşla yapıldığıdır.
Bir gazeteciyi takip eden genç, sadece haber yazmayı değil; gerçeğin peşinden koşmanın bedelini ve önemini görür.
Bir doktorun hayatına tanık olan genç, insanların hayatına dokunmanın nasıl bir sorumluluk gerektirdiğini öğrenir.
Bir öğretmenin sabrını gören genç, bilginin bir emek olduğunu kavrar.
Bu gözlem süreci gençlerde karakterin ince ince örülmesini sağlar. Çünkü gençler, “Ben nasıl bir insan olmak istiyorum?” sorusuna çoğu zaman bu gözlemle cevap bulur.
Rol modelin zorluğa karşı dik duruşu, o gencin karakterine eklenen bir tuğla gibidir.
İyi Bir Karakterin Temeli: Değerlerle İnşa Edilir
İnsanı insan yapan değerlerdir: adalet, dürüstlük, sözünde durmak, başkasına saygı… Bunları sadece söylemekle öğretmek mümkün değil. Genç, bunları en çok tutarlı davranışları izleyerek öğreniyor.
· Bir sivil toplum gönüllüsünün haksızlığa karşı durmak için konforundan vazgeçmesi,
· Bir iş insanının kâr uğruna etik değerleri çiğnememesi,
· Bir sporcunun başarıyı doping yerine disiplinle elde etmeyi seçmesi…
Bu ve benzer örnekler hepimizin zihninde güçlü izler bırakıyor. Gençler de gözleriyle şahit oldukları bu gerçeklere değer veriyor. O zaman işte şahit olunan model, gencin iç sesi oluyor. “Doğru olan neydi?” sorusuna yanıt ararken cevabı kolay buluyor.
En önemlisi de genci sadece kendi çıkarını düşünen bir birey olmaktan çıkarıp topluma, çevreye duyarlı bir insan olmaya sevk ediyor.
Gençleri Suçlamadan Eşlik Edelim
Bugünün gençlerini çevreleyen olumsuz örneklerin farkındayız. Her gün ekranlarında yüzlerce hızlı başarı hikâyesi, emeksiz şöhret, kolay para vaadi dolaşıyor. Bütün bunların arasında gencin aklının karışmaması zaten mümkün değil. Yani sorun sadece gençlerde değil; onları kuşatan düzende.
Bu yüzden çözüm, tek bir kişinin “İyi örnek olun” demesiyle gelmeyecek. Ailenin, öğretmenin, medyanın… Aynı noktada buluşması lazım.
Rol model ihtiyacı varsa biz yetişkinlerin de sorumluluğu büyük. Onlara güvenli alanlar sunmak, ilham verecek gerçek hikâyeleri anlatmak, onlara eşlik etmek gibi.
Bazen çevremizde aradığımız örnekleri bulmak gerçekten zorlaşıyor. Emek ve doğruluğun geri planda kaldığı bu dönemde, “Peki gençler kimi örnek alacak?” sorusu hepimizin zihnini meşgul ediyor. İşte tam da burada, sadece bugünün insanlarına bakmak zorunda olmadığımızı hatırlamak da önemli. Çünkü bu toprakların çok güçlü bir ahlaki mirası var.
Genç bir insan dürüstlüğün, emek vermenin, insanı insan olduğu için önemsemenin ne demek olduğunu öğrenmek için sandığımız kadar uzağa bakmak zorunda değil. Peygamberimizin merhameti, adaleti, güven veren duruşu; sahabelerin doğruluğu, cesareti ve sabırla yürüttükleri mücadele bugün en sağlam pusula. Bugünün karmaşasında kaybolan bir gencin elinden tutan bir ışık gibi.
Gençlerin yönünü bulması için yalnızca bugünün parlayan yüzlerine bakması gerekmiyor. İyi rol model bazen yakınımızda bazen tarihte bazen de kalbimizin bildiği en sahih örneklerde duruyor. Mühim olan, onlara bu zengin mirasın varlığını hatırlatmak hem bugünün hem de geçmişin iyi örnekleriyle yollarına eşlik edebilmek.