Geleneksel Türk el sanatlarından birisi olan tel kırma günümüzde de hala varlığını devam ettiriyor. Yüzyıllar boyunca göz nuru dökülerek yapılan bu el sanatı zamanla unutulmuş olsa da kişilerin ve kurumların çabalarıyla tekrar popüler olmaya başlamıştır.
Peki, Nedir Bu Tel Kırma Sanatı?
Türk işleme sanatlarının en güzel örneklerinden birisi olan tel kırmanın tarihi 17. yüzyıla kadar uzanır. Rivayete göre o yüzyılda yaşayan kadınlar başörtülerinin uçmasını engellemek amacıyla başörtülerinin kenarına tellerle motifler işlemişlerdir. Bu sayede başörtüleri ağırlık kazanmış ve uçması engellenmiştir. Bu işlemde tel dışında başka bir malzeme kullanılmamıştır. Tel ile işleme yapılması sırasında tel kendiliğinden kırıldığı için bu sanat “tel kırma” adını almıştır.
Tel kırmada gümüş veya bakır tel kullanılır. Bu küçük metal teller yetenekli eller sayesinde şekil alarak büyük bir estetik bütünlüğe dönüşürler. Teller zarif bir şekilde kıvrılarak estetik bir form haline gelirler. Tel kırma sanatı bir zamanlar o kadar popülerdi ki gelinlerin çeyizlerinde mutlaka tel kırma ürünleri bulunurdu. Ev dekorasyonlarında, giysi aksesuarlarında veya takılarda tel kırmanın izlerine rastlanılırdı. Fakat zamanla tel kırmada eski önemini kaybetmeye başladı. Binbir emekle işlenen tel kırma yerini fabrika ürünlerine bıraktı. Fakat tel kırmanın günümüzdeki yeri ve geleceği kültürel miras savunucularını ilgilendirdiği kadar toplum olarak hepimizi de ilgilendirir. Çünkü tel kırma sanatı kültürel bir değerdir. Kültürel mirası yaşatmak ve gelecek kuşaklara aktarmak için tel kırma gibi geleneksel el sanatlarının tekrar canlandırılması gerekir.
Tel Kırmanın Türk Sanatındaki Yeri
Tel kırma Türk sanatının önemli bir el sanatları arasında yer alır. Geleneksel Türk süsleme sanatları arasında yer alan tel kırma Osmanlı saraylarına kadar uzanan bir tekniktir. Osmanlı döneminde tel kırma rağbet gören süsleme sanatlarından birisiydi. Özellikle saray ve üst sınıfın yaşam alanlarında tel kırma yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Osmanlı saraylarında tel kırma iç mekan süslemeleri ve aksesuar yapımlarında kullanılmıştır. Tel kırma işçiliği saray süslemelerinde kullanıldığı kadar kitap süslemelerinde de kullanılmıştır. Tel kırma kendini geliştirerek saray dışında da kullanılmaya başlanmıştır. Bakır, gümüş ve altın teller kullanılarak yapılan tel kırma Türk sanatının yüksek zarafetini temsil eder.
Tel Kırmanın Geride Kalmasının Nedeni
Tel kırma sanatı günümüzde kaybolmuş ve çok az kişi tarafından yapılır hale gelmiştir. Bu durumun belirli birkaç nedeni vardır. Bu nedenlerden en önemlisi de teknolojik gelişmelerle endüstriyel üretimlerin artmasıdır. Geleneksel el sanatları zaman ve emek gerektiren bir işlemdir. Endüstrileşme ile daha hızlı ve ucuz üretimler gerçekleştiği için tel kırma gibi ince işçilik gerektiren sanatlarda cazibesini kaybetmeye başlamıştır. Makineler daha dayanıklı ürünler ortaya çıkardığı gibi fiyat açısından da erişilebilir seçeneklerde ortaya koymuştur.
Tel kırma sanatının eski önemini kaybetmesinin bir diğer nedeni de zaman ve emek faktörüdür. Ciddi bir emeğin, zamanın ve becerinin sonucunda ortaya tel kırma ürünleri çıkar. Fakat modern yaşamın hızlı temposunda insanlar maalesef ki bu tarz uzun ve zahmetli işlere zaman ayıramıyorlar.
Zaman ilerledikçe insanların tüketim alışkanlıklarının değişmesi de tel kırma gibi sanatların önemini kaybetmesine sebep olmuştur. İnsanlar artık küresel markaların ürettiği ürünlere yönelmiştir. El emeği ürünler yerine herkes artık makine ürünlerini tercih etmeye başlamıştır.
Tel kırmanın eski önemini kaybetmesinin bir diğer nedeni de eğitim eksikliklerinin olmasıdır. Tel kırma gibi geleneksel el sanatlarının öğretilmesi ve gelecek kuşaklara aktarılması için eğitim ve kursların verilmesi gerekir. Kurs ve eğitimlerin yeterli sayıda olmaması tel kırma gibi geleneksel sanatlara olan ilgiyi de azaltmıştır. Geleneksel el sanatlarına ilginin azalması bu sanatı sürdüren ustaların sayısının da azalmasına sebep olmuştur. Usta sayısının azalması da tel kırma sanatının önemini kaybetmesine sebep olmuştur.
Tel Kırma gibi Kaybolmaya Yüz Tutmuş Diğer Geleneksel El Sanatları
Ülkemiz geleneksel el sanatları konusunda oldukça zengindir. Her bir bölgenin kendine özgü geleneksel el sanatı mevcuttur. Asırlık bir geleneğin parçası olan el sanatları zamanla unutulmaya başlamıştır. İşte kaybolmaya yüz tutmuş geleneksel Türk el sanatları:
· Ebru Sanatı,
· Çini ve Seramik Sanatları,
· Halı Dokuma,
· Kilim Dokuma,
· Çömlekçilik,
· Ahşap Oymacılığı,
· Minyatür Sanatı,
· Sedefkârlık,
· Örgücülük,
· Yorgancılık vb. gibi.
Tel Kırmanın Tekrar Önem Kazanması için Neler Yapılmalıdır?
Geleneksel el sanatlarının tekrar canlandırılması kültürel mirasımızı yaşatmak ve geleceğe taşımak için oldukça önemlidir. Bu sanatların yeniden ön plana çıkarılması toplumsal hafızanın korunması açısından faydalı olduğu kadar ekonomik kalkınma açısında da oldukça faydalıdır. Peki, tel kırmanın tekrar eski canlılığına kavuşması için neler yapılmalıdır?
İlk olarak tel kırma sanatı ile ilgili eğitim ve atölye çalışmaları gerçekleştirilmelidir. Okullarda veya halk eğitimlerde tel kırma eğitimleri ve kurslarının verilmesi ilgiyi tekrar bu sanata çekecektir. Gaziantep şehrinde açılan tel kırma kursları bu duruma en iyi örneklerden birisidir. Belediye öncülüğünde açılan tel kırma işlemeciliği kursuna yoğun bir katılım gerçekleşmiştir. Kurslar sayesinde özellikle kadınlar hem tel kırma sanatının inceliklerini öğrenmişler hem de yaptıkları ürünleri satarak aile bütçesine katkıda bulunmuşlardır. Kurslar ile tel kırma sanatı da il genelinde de yaygınlaşmıştır. Bartın ve bazı illerde de bu tarz kurslar açılmaya başlanmıştır. Tel kırma kursları sadece bir kitleye de hitap etmemelidir. Özellikle gençlerin de bu alana yönlendirilmesi sağlanmalıdır.
Tel kırma sanatının canlandırılması için yapılması gereken adımlardan bir tanesi de tanıtımların artırılmasıdır. Bu konuda sosyal medyanın kullanılması daha geniş kitlelere ulaşılmasını sağlar. Tel kırma sanatının öğretildiği içerikler tel kırma sanatının daha hızlı yayılmasını sağlar.
Tel kırma sanatının geleneksel formundan çıkartılarak modern tasarımlarla birleştirilmesi de özellikle gençlerin daha çok ilgisini çekecektir. Daha yenilikçi tasarımların oluşturulması tel kırma sanatına ilgi duyulmasını sağlayacaktır.
Tel kırma sanatında ürün çeşitliliğin artırılması da bu sanatın canlanmasına destek olacaktır. Farklı ürünlerin yapılması ve bu ürünlerin online platformlarda veya yerel pazarlar gibi alanlarda satılması tel kırma sanatının devamlılığını sağlayacaktır.
